MiCA nie obejmuje DeFi. Co to oznacza dla rynku kryptoaktywów w UE?

31 maja 2024 r. weszło w życie rozporządzenie (UE) 2023/1114 („MiCA”), otwierając w UE nowy rozdział regulacji rynku kryptoaktywów. Wielu obserwatorów przyjęło ten akt z entuzjazmem, uznając go za „pełny” kodeks dla branży. Entuzjazm ten okazał się jednak przedwczesny. Już pobieżna analiza ujawnia istotną lukę: MiCA nie obejmuje zjawiska zdecentralizowanych finansów (DeFi) w tym zdecentralizowanych giełd kryptowalutowych (DEX – y), w którym usługi świadczy nie dający się zidentyfikować operator, lecz sam kod przechowywany w sieci blockchain. Tym samym prawodawca unijny pozostawił poza zakresem regulacji segment, który – z perspektywy innowacji technologicznej – najlepiej ilustruje przewrót, jaki przyniosła technologia DLT. 

Złudzenie pełnej regulacji 

MiCA w art. 2 oraz motywach preambuły przesądza o istotnych wyłączeniach. Regulacja MiCA nie dotyczy m.in.: 

• depozytów, w tym lokaty strukturyzowanych,  
• środków pieniężnych (chyba że spełniają definicję tokenów będących e-pieniądzem),  
• tokenów NFT, o ile są „unikalne i niezamienne”; 

Kluczowym będzie jednak zwrócenie uwagi na motyw 22 MiCA. Ustawodawca w tym motywie stwierdził, że „jeżeli usługi w zakresie kryptoaktywów są świadczone w sposób w pełni zdecentralizowany, bez pośredników, nie powinny być objęte zakresem niniejszego rozporządzenia”. 

Wobec tego MiCA faktycznie obejmuje wyłącznie modele scentralizowane lub hybrydowe. Usługi, w których nie występuje żaden podmiot prowadzący, świadczący lub kontrolujący, wymykają się nowym przepisom. 

Brak regulacji DeFi: przesłanka „w pełni zdecentralizowane” 

W praktyce nie wszystkie modele działalności DeFi spełnią kryterium pełnej decentralizacji.  

Motyw 22 MiCA wskazuje, że regulacja nie obejmuje usług świadczonych w sposób „w pełni zdecentralizowany, bez pośredników”. Choć pojęcie „pośrednika” nie zostało zdefiniowane, można przyjąć, że chodzi tu o podmiot prawa, który jest w sposób czynny zaangażowany w prowadzenie, świadczenie lub kontrolę usług związanych z kryptoaktywami – niezależnie od tego, czy działa w sposób bezpośredni, czy pośredni. 

W rezultacie, ocena „pełnej decentralizacji” może wymagać każdorazowo ustalenia, czy jakikolwiek podmiot wywiera wpływ na funkcjonowanie protokołu lub interfejsu. Niestety, ustawodawca unijny nie wskazał bardziej szczegółowych kryteriów ani nie zaproponował definicji, która ułatwiałaby organom nadzoru i uczestnikom rynku jednoznaczną kwalifikację, co z całą pewnością może spowodować komplikacje interpretacyjne w najbliższym czasie. 

W praktyce więc to krajowy organ nadzoru – w Polsce Komisja Nadzoru Finansowego – będzie podejmować decyzje, czy konkretny DeFi podlega pod MiCa oraz czy potrzebuje zezwolenia CASP. Na razie nie ma szczegółowych wytycznych przy pomocy których ma być podejmowana taka decyzja, niemniej jednak jest prawdopodobne, że organy unijne dostarczą wytyczne na temat tego jakie elementy warto brać pod uwagę celem dokonania oceny czy określone usługi są świadczone w sposób w pełni zdecentralizowany bez pośredników czy jednak nie. 

Częściowa decentralizacja nadal podlega MiCA 

“Komfortu” braku regulacji nie daje częściowa decentralizacja. Sam motyw 22 zastrzega, że jeżeli „część takiej działalności lub usług jest realizowana w sposób zdecentralizowany”, obowiązki MiCA pozostają w mocy. Taką współczesną hybrydą to może być DEX z kluczem aktualizacji (upgrade key), tj. smart-kontrakt który może być zmieniony lub zawieszony przez zarząd projektu. W praktyce taki protokół nie jest w pełni zdecentralizowany, ponieważ istnieje podmiot który zachowuje możliwość ingerencji w jego funkcjonowanie. 

W takich konfiguracjach identyfikacja podmiotu kontrolującego (choćby częściowo) może być możliwa, a zatem właściwy organ krajowy może uznać, że taki podmiot może funkcjonować tylko po uzyskaniu licencji CASP. 

Emisja kryptoaktywów „bez emitenta” 

Drugi wyjątek przewidziany w motywie 22 dotyczy nie usług, lecz emisji kryptoaktywów. Jeżeli dane kryptoaktywo „nie ma możliwego do zidentyfikowania emitenta”, przepisy tytułów II–IV MiCA (dotyczące m.in. dokumentu informacyjnego, obowiązków wobec posiadaczy tokenów, emisji, oferowania i dopuszczania do obrotu kryptoaktywów) nie mają zastosowania. 

Wyjątek ten może znaleźć zastosowanie w przypadku emisji dokonywanej bezpośrednio przez protokół on-chain, uruchomiony bez centralnego podmiotu – np. poprzez mechanizm fair launch lub automatycznego mintingu, bez udziału jakiejkolwiek osoby zarządzającej.  

Warto podkreślić, że MiCA nie precyzuje, jakie konkretne cechy powinny przesądzać o możliwości uznania konkretnego podmiotu za emitenta. Niemniej jednak, kluczowe znaczenie może mieć stopień kontroli nad procesem emisji oraz możliwość powiązania określonych osób lub struktur z zarządzaniem emisją bądź czerpaniem z niej korzyści ekonomicznych. 

Konsekwencje praktyczne dla rynku 

• Organ krajowy (w Polsce – KNF) będzie musiał przesądzać, czy w danym modelu projektu występuje „pośrednik”,  a także czy emitent jest możliwy do zidentyfikowania. Zgodnie z projektem polskiej ustawy o rynku kryptoaktywów (czerwiec 2025 r.) KNF zyska instrumenty pozwalające ograniczyć dostęp lub zablokować interfejs do takiej strony. 
• Przedsiębiorcy powinni już dziś ocenić poziom centralizacji swoich produktów. Projekty, które wykorzystują multisig do upgrade’u kontraktu, pobierają opłaty transakcyjne lub kontrolują przychody z emisji, ustalają zasady zarządzania usługą/tokenem mogą kwalifikować się jako podmioty CASP. 
• Inwestorzy powinni mieć świadomość, że brak emitenta lub CASP oznacza także brak europejskiej ochrony regulacyjnej która wynika z MiCA. 

Wnioski 

MiCA to dopiero pierwszy krok ku zharmonizowanemu rynkowi kryptoaktywów. Zakreślając granicę w motywie 22, prawodawca europejski uznał, że DeFi wymaga osobnego – być może zupełnie nowego – podejścia regulacyjnego. Do czasu opracowania takich ram: 

• pełna decentralizacja pozostaje jedyną drogą, by usługa wypadła całkowicie poza MiCA; 
• każdy element centralizacji może pociągać za sobą obowiązki licencyjne; 
• organ krajowy będzie musiał dokonywać oceny, czy ma do czynienia z DeFi czy nie.